Wielki Fitzgerald vs. Wielki Gatsby

Nie bez powodu Amerykanie zwykli określać lata dwudzieste terminem "The Roaring Twenties". Czas następujący po zakończeniu Pierwszej Wojny Światowej był dla nich bowiem okresem gospodarczego boomu na niespotykaną dotychczas skalę. Ubiwszy na europejskim konflikcie zloty interes, amerykańscy biznesmeni zaczęli przeobrażać się w finansowych magnatów - ustanowionym i szanowanym rodom ("Old Money") wiodło się lepiej niż kiedykolwiek, a i liczba tajemniczych nuworyszy ("New Money") dramatycznie wzrastała. Poszerzające się w zatrważającym tempie wyższe sfery socjety Stanów Zjednoczonych zaczęły pogrążać się w rozpasaniu i konsumpcjonizmie, a "American Dream" nabierał na znaczeniu, z każdym dniem przyciągając tabuny marzycieli. 

Takie właśnie społeczeństwo postanowił w 1925 roku opisać Francis Scott Fitzgerald - w ten sposób powstał "Wielki Gatsby", powieść, która wkrótce miała przejść do historii jako perła literatury anglojęzycznej. 17 maja miała miejsce polska premiera jego najnowszej adaptacji... Czy Baz Luhrmann podołał trudnemu zadaniu wyreżyserowania epickiej ekranizacji kultowej książki pozostaje jednak kwestią sporną. 

Wiele osób pyta mnie, co uważam za tak urzekające w historii Jaya Gatsbiego - w sumie przecież naiwne love story w bajecznej scenerii Jazz Age'u. Nie wszystkie książki czyta się jednak dla pierwszego dna - w przypadku dzieła Fitzgeralda sama fabuła ma stanowić tło dla poważniejszych treści i problemów. "Wielki Gatsby" jest nie tylko książką, której nie da się bez żadnego uszczerbku na jej wartości przenieść na wielki ekran. Jej się również nie da przetłumaczyć. Już od pierwszych stron urzeka ona bowiem niespotykanym bogactwem językowym - to właśnie Fitzgerald uświadomił mi prawdziwe piękno języka angielskiego, który do przeczytania "Gatsbiego" trzy lata temu, wydawał mi się trochę zbyt prosty i... prymitywny?

Przyznaję jednak bez bicia, że żadnego polskiego przekładu nie miałam w ręku - nie wykluczam, że mógł trafić się jakiś uzdolniony artysta (bo zwykłemu tłumaczowi nie powierzałabym takiego odpowiedzialnego zadania), który dokonał tłumaczenia na poziomie, który nie zmuszałby amerykańskiego pisarza do przewracania się w grobie. Śmiem jednak poddać w wątpliwość istnienie kogoś takiego. 

Wspomniałam już jednak, że nakręcenie godnej adaptacji "Wielkiego Gatsbiego" mogłoby okazać się trudnym zadaniem... Do 17 maja jednak wierzyłam, że jeśli komuś jakimś cudem by się to udało, film będący owocem tego wysiłku miałby wielką szansę znaleźć się w mojej topdziesiątce, jeśli nie piątce nawet. To będzie wielki sukces albo wielka porażka - zwykłam mawiać. Do pewnego momentu najbardziej obawiałam się obsadzenia Leonardo DiCaprio w tytułowej roli. Zdawało mi się, że jest najmniej pasującą do Jaya Gatsbiego osobą, jaką potrafiłabym sobie wyobrazić... po obejrzeniu jego popisów jako Calvina J. Candie w tarantinowskim "Django" szybko zmieniłam zdanie. W kwestii doboru aktorów do ról pan reżyser okazał się być bezbłędnym. Leonardo wykonał moim skromnym zdaniem performens oskarowy, Tobey Maguire jako narrator, Nick Carraway, świetnie poradził sobie z odgrywaniem biernego obserwatora, zawsze z boku znaczących wydarzeń. Carey Mulligan była przesłodką Daisy, pięknym ptaszkiem ze złotej klatki. Najbardziej chyba jednak przypadła mi do gustu kreacja Joela Edgertona, który wcielił się w postać Toma Buchanana. Nie musiał nawet nic mówić, żeby pierwszą rzeczą na jego temat nasuwającą się człowiekowi na myśl były słowa jego żony Daisy: "a brute of a man, a great, big, hulking, physical specimen". 

Co dobrego mogłabym rzec o tym filmie to z pewnością jeszcze wielki ukłon w kierunku osób odpowiedzialnych za kostiumy i charakteryzację bohaterów. Pomijając fakt, że DiCaprio został odmłodzony o dobre dwadzieścia lat (co zdecydowanie wyszło mu na korzyść w oczach żeńskiej części widzów - szczególnie tej wciąż noszącej w sercu miętę do jednego z pasażerów niższych klas słynnego statku), zgodność wyglądu postaci z przedstawianą epoką była wprost poruszająca. Kreacje Daisy, Jordan Baker oraz kobiet pojawiających się na głośnych imprezach w domu Gatsbiego oszałamiały nie tylko odwagą i przepychem, ale często również klasą.

To wszystko mogłoby być genialną bazą do dobrego filmu... niestety pomimo starań utalentowanych aktorów, nasz pan reżyser okazał się porwać się na słońce z motyką. Nie wiem, czy taka była wizja artystyczna, czy może autor gry The Sims ogłosił promocję na swoje usługi, ale zatrważająca ilość scen krzywdziła moje wrażliwe źrenice efektami specjalnymi tak strasznie kiczowatymi, że aż nie jestem w stanie spłodzić dla nich odpowiedniego pseudo-śmiesznego porównania. Manhattan w oczach pana Baza Luhrmanna jak żywcem wyjęty z Need For Speeda, a jeszcze jak w tle usłyszałam zawodzenie Jaya-Z, ostatecznie pogrzebałam wszystkie moje nadzieje. O ile piosenki Lany del Ray czy Florence and the Machine były całkiem przyzwoite (co więcej pozytywnym zaskoczeniem było dołączenie do soundtracku coveru "Love is Blindness" U2 w wykonaniu genialnego Jacka White'a), ścieżka dźwiękowa do tego filmu jest chyba drobnym nieporozumieniem. Nie wiem, czy odpowiedzialni za to próbowali w ten mało ambitny sposób "przekupić" młodsze pokolenie widzów, czy może dumni są ze świetnego efektu artystycznego (kontrast), jaki udało im się osiągnąć. Ciężko stwierdzić. 

Zbliżając się do końca, mojej uwadze nie mogło umknąć całkowite zbrukanie idei przemycania w książkach symbolizmu, jakie miało miejsce w adaptacji "Wielkiego Gatsbiego". Symbolizm jest jednym z filarów dzieła Fitzgeralda - szczególne znaczenie mają tam kolory (zieleń, żółć, biel, błękit) oraz miejsca akcji (East Egg, West Egg, Valley of the Ashes). Wykładanie tego w tak idiotycznie banalny sposób, w jaki miało to miejsce w tym filmie jest kpiną z inteligencji i zdolności do samodzielnego myślenia widza. Fajerwerki i fanfary w momencie pierwszego spotkania z Jayem Gatsby, trrraaach. Ktoś nie zrozumiał, co oznacza zielone światło w doku Daisy? Koniecznie to wytłumaczmy! A może ktoś nie zauważył, że Nick Carraway jest narratorem... Najlepiej więc zrobić z niego wykończonego psychicznie alkoholika (podkreśli to przecież krytykę ówczesnego społeczeństwa - o, oto co z nim zrobili, proszę!), który całą historię opowiada swojemu psychiatrze... Później to jeszcze spisuje, a tym scenom towarzyszą wyjątkowo szkaradne litery wiszące w powietrzu, kreślone czcionką żywcem wyjętą z bloga dwunastolatki.  

Wyczytałam gdzieś, że wnuczka Fitzgeralda wypowiedziała się na temat filmu bardzo ciepło, chwaląc ścieżkę dźwiękową i kostiumy. Cóż, może ja nie jestem typowym dwudziestopierwszowiecznym odbiorcą, który według intencji twórców powinien być oszołomiony zaawansowaną techniką epatującą z tego obrazu. Jak dla mnie warto by zadać sobie pytanie kto tak naprawdę był wielki w tym duecie: Gatsby czy jego twórca? 

Jack White - Love is Blindness